?λέξανδρος Παπαδιαμάντης – ? Σταχομαζώχτρα
Μεγάλην ?ξέφρασεν ?κπληξιν ? γειτόνισσα τ? Ζερμπινιώ, ?δο?σα τ? ?μέρ? τ?ν
Χριστουγέννων το? ?τους 187… τ?ν θεια-?χτίτσα φορο?σαν καινουργ? μανδήλαν, κα?
τ?ν Γέρο κα? τ?ν Πατρώνα μ? καθαρ? ?ποκαμισάκια κα? μ? νέα πέδιλα.
Το?το δ? διότι ?το γνωστότατον ?τι ? θεια-?χτίτσα ε?χεν ?δε? τ?ν προ?κα τ?ς κόρης της
πωλούμενην ?π? δημοπρασίας πρ?ς πληρωμ?ν τ?ν χρε?ν ?ναξίου γαμβρο?, διότι ?το
?ρημος κα? χήρα κα? διότι ?νέτρεφε τ? δυ? ?ρφαν? ?γγονά της μετερχομένη ποικίλα
?παγγέλματα. ?το (?ς ε?ναι μοναχή της!) ?π? ?κείνας πο? δ?ν ?χουν στ?ν ?λιο μο?ρα. ?
γειτόνισσα τ? Ζερμπινι? ?κτειρε τ?ς στερήσεις τ?ς γραίας κα? τ?ν δυ? ?ρφαν?ν, ?λλ?
μήπως ?το κα? α?τ? πλουσία, δι? ν? ?λθ? α?το?ς ?ρωγ?ς κα? παρήγορος;
Ε?τυχ?ς ? μακαρίτης, ? μπαρμπα-Μιχαλιός, ?στις προηγήθη ε?ς τ?ν τάφον τ?ς συμβίας
?χτίτσας, χωρ?ς ν? ?δ? τ? δειν? τ? ?πικείμενα α?τ? μετ? τ?ν θάνατόν του. ?το καλ?ς
ψυχ?ς, ?ς ε?χε ζωή! ? συχωρεμένος. Τ? δυ? παιδιά, τ? ?διαφόρετα, ? Γεώργης κα? ?
Βασίλης, ?πνίγησαν βυθισθείσης τ?ς βρατσέρας των τ?ν χειμ?να το? ?τους 186… ?
βρατσέρα ?κείνη ?πωλέσθη α?τανδρος, τί φρίκη, τί καημός! Τέτοια τρομάρα καμμι?ς
καλ?ς χριστιαν?ς ν? μ?ν τ?ς μέλλ?.
? τρίτος ? γυιός της, ? σουρτούκης, τ? χαμένο κορμί, ?ξενιτεύθη, κα? ε?ρίσκετο, ?λεγαν,
ε?ς τ?ν ?μερικήν. Πέτρα ?ρριξε πίσω του. Μήπως τ?ν ε?δε; Μήπως τ?ν ?κουσεν; ?λλοι
πάλιν πατρι?τες ε?παν ?τι ?νυμφεύθη ε?ς ?κε?να τ? χώματα, κ? ?π?ρε, λέει, μι? φράγκα.
Μι? ?γγλεζοπούλα, ?να ξωθικό, πο? δ?ν ?ξευρε ν? μιλήσ? ρωμέικα. Μ? χειρότερα! Τί ν?
π? κανείς, ?μπορε? ν? καταρασθ? τ? παιδί του, τ? σωθικά του, τ? σπλάχνα του;
? κόρη της ?πέθανεν ε?ς τ?ν δεύτερον τοκετόν, ?φε?σα α?τ? τ? δυ? ?ρφαν?
κληρονομίαν. ? πατεριασμένος τους ?ζο?σε ?κόμα (πο? ν? φτάσουν τ? μαντ?τα του,
?ρα τ?ν ?ρα!), μ? τί νοικοκύρης, τ? πρόκοψε ?λήθεια! Χαρτοπαίκτης, μέθυσος καί [μ?]
?λλας ?ρετ?ς ?κόμη. Ε?παν π?ς ξαναπαντρεύτηκε ?λλο?, δι? ν? πάρ? κα? ?λλον
κόσμον ε?ς τ?ν λαιμόν του, ? ?συνείδητος! Τέτοιοι ?ντρες!… ?καμε δ? κι α?τ? ?να
γαμπρό, μ? γαμπρ? (τ? λαμπρ? τ? ν? βγ?!).
Τί ν? κάμ?, ?βαλε τ? δυνατά της, κ? ?προσπαθο?σε ?πως-?πως ν? ζήσ? τ? ?ρφανά. Τί
?ξιολύπητα, τ? καημένα! Κατ? τ?ς διαφόρους ?ρας το? ?τους, ?βοτάνιζε, ?ργολογο?σε,
?μάζωνε ?λιές, ?ξενοδούλευε. ?μάζωνε κούμαρα κα? τ? ?βγαζε ρακί. Μερικ? στέμφυλα
?π? ?δ?, κάμποσα βότσια ?ραβοσίτου ?π? ?κε?, ?λα τ? ?χρησιμοποίει. Ε?τα κατ?
?κτώβριον, ?μα ?νοιγαν τ? ?λαιοτριβε?α, ?παιρνεν ?να ε?δος π?χυν, ?ν πενηντάρι ?κ
λευκοσιδήρου, μίαν στάμναν μικράν, κ? ?γύριζεν ε?ς τ? ποτόκια, ?που κατεστάλαζαν α?
?ποσταθμο? το? ?λαίου, κ? ?μάζωνε τ?ν μούργα. Δι? τ?ς μεθόδου ταύτης ?κονόμει ?λον
τ? ?νιαύσιον ?λαιον το? λυχναρίου της.
?λλ? τ? πρώτιστον ε?σόδημα τ?ς θεία-?χτίτσας προήρχετο ?κ το? σταχομαζώματος. Τ?ν
?ούνιον κατ? ?τος ?πεβιβάζετο ε?ς πλο?ον, ?πλεεν ?περπόντιος κα? διεπεραιο?το ε?ς
Ε?βοιαν. Περιεφρόνησε τ? ?νειδιστικ?ν ?πίθετον τ?ς «καραβωμένης», ?περ
?σφενδόνιζον ?λλα γύναια κατ? α?τ?ς, διότι ?νειδος ?κόμη ?θεωρε?το τ? ν? πλέ? γυν?
ε?ς τ? πελάγη. ?κε?, μετ? ?λλων πτωχ?ν γυναικ?ν, ?σχολε?το συλλέγουσα το?ς
?στάχυς, το?ς πίπτοντας ?π? τ?ν δραγμάτων τ?ν θεριστ?ν, ?π? τ?ν φορτωμάτων κα?
κάρρων. Κατ? ?τος, ο? χωρικο? τ?ς Ε?βοίας κα? τ? χωριατόπουλα ?ρριπτον κατ?
πρόσωπον α?τ?ν τ? σκ?μμα: «Νά! ο? φ?στάνες! μ?ς ?ρθαν πάλιν ο? φ?στάνες!» ?λλ?
α?τη ?κυπτεν ?πομονητική, σιωπηλή, συνέλεγε τ? ψιχία ?κε?να τ?ς πλούσιας
συγκομιδ?ς το? τόπου, ?πήρτιζε τρε?ς ? τεσσάρας σάκκους, ?λόκληρον ?νιαυσίαν
?σοδείαν δι? ?αυτ?ν κα? δι? τ? δυ? ?ρφανά, τ? ?πο?α ε?χεν ?μπιστευθ? ?ν τ? μεταξ? ε?ς
τ?ς φροντίδας τ?ς Ζερμπινι?ς, κα? ?ποπλέουσα ?πέστρεφεν ε?ς τ? παραθαλάσσιον
χωρίον της.
*
Πλ?ν ?φέτος, δηλ. τ? ?τος ?κε?νο, ?φορία ε?χε μαστίσει τ?ν Ε?βοιαν. ?φορία ε?ς τ?ν
?λαι?να τ?ς μτκρ?ς νήσου, ?που κατ?κει ? Θεία-?χτίτσα. ?φορία ε?ς τ?ς ?μπέλους κα?
ε?ς το?ς ?ραβοσίτους, ?φορία σχεδ?ν κα? ε?ς α?τ? τ? κούμαρα, ?φορία πανταχο?.
Ε?τα, ?πειδ? ο?δ?ν κακ?ν ?ρχεται μόνον, βαρ?ς χειμ?ν ?νέσκηψεν ε?ς τ? βορειότερα
?κε?να μέρη. ?π? το? Νοεμβρίου μηνός, χωρ?ς σχεδ?ν ν? πνεύσ? νότος κα? ν? πέση
βροχή, ?ρχισε ν? χιονίζ?. Μόλις ?παυεν ε?ς νιφετ?ς κα? ?ρχιζεν ?λλος. ?νίοτε ?πνεε
ξηρ?ς βορρ?ς, σφίγγων ?τι μ?λλον τ? χιόνια, τ? ?πο?α δ?ν ?λυωναν ε?ς τ? βουνά.
«?περίμεναν ?λλα».
? γρα?α μόλις ε?χε προλάβει ν? μεταφέρ? ?π? τ?ν ?μων της ?π? τ?ν φαράγγων κα?
δρυμ?ν, ?γκαλίδας τιν?ς ξηρ?ν ξύλων, ?σαι μόλις θ? ?ρκουν δι? δυ? ?βδομάδας ? τρε?ς,
κα? βαρ?ς ? χειμ?ν ?πέπεσε. Περ? τ? μέσα Δεκεμβρίου μόλις ?π?λθε μικρ? διακοπή, κα?
δειλαί τινες ?κτ?νες ?λίου ?πεφάνησαν ?πιχρυσο?σαι τ?ς ?ψηλοτέρας στέγας. ? θεια-
?χτίτσα ?τρεξεν ε?ς τ? «?ρμάνια» ?να προλάβ? κα? ε?σκομίσ? καυσόξυλα τίνα. Τ?ν
?παύριον ? χειμ?ν κατέσκηψεν ?γριώτερος. Μέχρι τ?ν Χριστουγέννων ο?δεμία ?μέρα
ε?διος, ο?δεμία γωνία ο?ρανο? ?ρατή, ο?δεμία ?κτ?ς ?λίου.
Κραται?ς κα? βαρύπνοος βορρ?ς, χιονιστής, ?φύσα κατ? τ?ς παραμον?ς τ?ς ?γίας
?μέρας. Α? στέγαι τ?ν ο?κι?ν ?σαν κατάφορτοι ?κ σκληρυνθείσης χιόνος. Τ? συνήθη
παίγνια τ?ν ?δ?ν κα? τ? χιονοβολήματα ?παυσαν. ? χειμ?ν ?κε?νος δ?ν ?το
φιλοπαίγμων. ?π? τ?ν κεράμων τ?ν στεγ?ν ?κρέμαντο ?ς ?ριμοι καρπο? σπιθαμα?α
κρύσταλλα, τ? ?πο?α ο? μάγκαι τ?ς γειτονι?ς δ?ν ε?χον πλέον ?ρεξιν ν? τρώγουν.
Τ?ν ?σπέραν τ?ς 23ης ? Γέρος ε?χεν ?λθει ?π? τ? σχολε?ον περιχαρής, διότι ?π? τ?ς
α?ριον ?παυον τ? μαθήματα. Πρ?ν ξεκρεμάσ? τ?ν φύλακα ?π? τ?ς μασχάλης του, ?
Γέρος πεινασμένος ?νοιξε τ? δουλάπι, ?λλ? ο?δ? ψωμ?ν ?ρτου ε?ρεν ?κε?. ? γρα?α ε?χεν
?ξέλθει, ?σως πρ?ς ζήτησιν ?ρτου. ? ?τυχ?ς Πατρώνα ?κάθητο ζαρωμένη πλησίον τ?ς
?στίας, ?λλ? ? ?στία ?το σβεστή. ?σκάλιζε τ?ν στάκτην, νομίζουσα ?ν τ? παιδικ?
?φελεί? της (?το μόλις τετραετές, τ? πτωχ?ν κοράσιον) ?τι ? ?στία ε?χε πάντοτε τ?ν
?διότητα ν? θερμαίν?, κα? ?ς μ? καί?. ?λλ? ? στάκτη ?το ?γρά. Σταλαγμο? ?δατος, ?κ
χιόνος τακείσης ?σως δι? τίνος λαθραίας κα? παροδικ?ς ?κτ?νος ?λίου, ε?χον ρεύσει δι?
τ?ς καπνοδόχου.
? Γέρος, ?στις ?το ?πταετ?ς μόλις, ?τοιμος ν? κλαύσ? διότι δ?ν ε?ρισκε ψιχίον τι πρ?ς
κορεσμ?ν τ?ς πείνης του, ?νοιξεν τ? μόνον παράθυρον, ?χον τρι?ν σπιθαμ?ν μ?κος. ?
ο?κίσκος ?λος, χθαμαλός, ?μιφάτνωτος μ? ε?δος σοφ?, ε?χεν ?ψος δυ? ?σως ?ργυι?ν ?π?
το? ?δάφους μέχρι τ?ς ?ροφ?ς.
? Γέρος ?νεβίβασε σκαμνίον τι ?π? το? λίθινου ?ρείσματος το? παραθύρου, ?νέβη ?π?
το? σκαμνίου, ?στηρίχθη δι? τ?ς ?ριστερ?ς ?π? το? παραθυρόφυλλου, ?νοικτο?,
?στηλώθη μετ? τόλμης πρ?ς τ?ν ?ροφήν, ?νέτεινε τ?ν δεξιάν, κα? ?πέσπασεν ?ν
κρύσταλλον, ?κ τ?ν κοσμούντων το?ς «σταλαγμούς» τ?ς στέγης. ?ρχισε ν? τ? ?κμυζ?
βραδέως κα? ?δονικ?ς, κα? ?διδε κα? ε?ς τ?ν Πάτρωνα ν? φάγη. ?πείνων τ? κακόμοιρα.
*
? γρα?α ?χτίτσα ?παν?λθε μετ? ?λίγον φέρουσα πρ?γμα τι τυλιγμένον ε?ς τ? κόλπον
της. ? Γέρος, ?στις ?γνώριζεν ?κ τ?ς παιδικ?ς του πείρας ?τι ποτ? ?νευ α?τίας δ?ν
?φούσκωναν ο? κόλποι τ?ς μάμμης του, ?ναπηδήσας ?τρεξεν ε?ς τ? στ?θος της, ?νέβαλε
τ?ν χε?ρα κα? ?φ?κε κραυγ?ν χαρ?ς. Τεμάχιον ?ρχου ε?χεν «ο?κονομήσει» κα? τ?ν
?σπέραν ?κείνην ? καλή, καίτοι ?λίγον τι α?στηρ? μάμμη, τ?ς ο?δεν ?ντ? ποίων
?ξευτελισμ?ν κα? δι? πόσων ?κλιπαρήσεων!
Κα? τί δ?ν ?θελεν ?ποστ?, πρ?ς πο?ας θυσίας ?δύνατο ν? ?πισθοδρομήσ?, δι? τ?ν
?γάπην τ?ν δυ? τούτων παιδίων, τ? ?πο?α ?σαν δ?ς παιδία δι? α?τήν, καθ? ?σον ?σαν τ?
τέκνα το? τέκνου της! ?ν τούτοις δ?ν ?θελε ν? δεικνύ? α?το?ς μεγάλην ?δυναμίαν, κα?
«?μερο μάτι δ?ν το?ς ?διδε». ?κάλει τ?ν ?ρρενα «Γέρον», διότι ε?χε τ? ?νομα το? ?ληθο?ς
Γέρου της, το? μακαρίτου το? μπαρμπα-Μιχαλιο?, το? ?ποίου τ? ?νομα τ?ς ?πόνει ν?
?κούσ? ? ν? προφέρ?. Τ? ταλαίπωρον τ? θ?λυ τ? ?κάλει Πάτρωνα θωπευτικ?ς, κα?
?λίγον «σ?ν ?ρχοντοξεπεσμένη πο? ?τον», μ? ?νεχομένη ν? ?κού? τ? ?ργυρώ, τ? ?νομα
τ?ς κόρης της, ?περ ?δόθη ?ς κληρονομι? ε?ς τ? ?ρφανόν, λεχο?ς θανούσης ?κείνης.
Πλ?ν το? ?ποκορισμο? τούτου ο?δεμίαν ?λλην ?πιδεικτικ?ν τρυφερότητα ?πένεμεν ε?ς
τ? δυ? πτωχ? πλάσματα, ?λλ? μ?λλον πρακτικ?ν ?γάπην κα? προστασίαν.
? ταλαίπωρος γρα?α ?στρωσε δι? τ? δυ? ?ρφανά, ?να κοιμηθ?σιν, ?νεκλίθη κα? α?τ?ν
πλησίον τ?ν, το?ς ε?πε ν? φυσήσουν ?ποκάτωθεν το? σκεπάσματός των δι? ν?
ζεσταθο?ν, το?ς ?πεσχέθη ψευδόμενη, ?λλ? ?λπίζουσα ν? ?παληθεύσ?, ?τι α?ριον ?
Χριστ?ς θ? φέρ? ξύλα κα? ψωμ? κα? μίαν χύτραν κοχλάζουσαν ?π? το? πυρός, κα? ?μεινεν
?υπνος πέραν το? μεσονυκτίου, ?ναλογιζομένη τ?ν πικρ?ν τύχην της.
Τ? πρωί, μετ? τ?ν λειτουργίαν (?το ? παραμον? τ?ν Χριστουγέννων) ? παπα-Δημήτρης,
? ?νορίτης της, ?παρουσιάσθη α?φνης ε?ς τ?ν θύραν το? πενιχρο? ο?κίσκου:
– Καλ?ς τ? ?δέχθης, τ?ς ε?πε μειδι?ν.
«Καλ?ς τ? ?δέχθη» α?τή! Κα? ?π? πο?ον ?περίμενε τίποτε;
– ?λαβα ?να γράμμα διά σέ, ?χτίτσα, προσέθηκεν ? γέρων ?ερε?ς τινάσσων τ?ν χιόνα
?π? τ? ράσον κα? τ? σάλι του.
– ?ρίστε, δέσποτα! Κα? μακάρι ?χω τ? φωτιά, ?ψιθύρισεν πρ?ς ?αυτήν, ? τ? γλυκ? κα? τ?
ρακ? ν? τ?ν φιλέψω;
? ?ερε?ς ?νέβη τ?ν τετράβαθμον κλίμακα κα? ?λθ?ν ?κάθησεν ?π? το? σκαμνίου.
?ρεύνησε δ? ε?ς τ?ν κόλπον του κα? ?ξήγαγεν μέγα φάκελλον μ? πολλ?ς κα? ποικίλας
σφραγ?δας κα? γραμματόσημα.
– Γράμμα, ε?πες παπά; ?πανέλαβεν ? ?χτίχσα, μόλις τότε ?ρχίσασα ν? ?ννο? τ? τ?ς
?λεγεν ? ?ερεύς.
? φάκελλος, ?ν ε?χεν ?ξαγάγει ?κ το? κόλπου του, ?φαίνετο ?νοικτ?ς ?π? τ? ?ν μέρος.
– ?πόψε ?φθασε τ? βαπόρι, ?πανέλαβεν ? ?φημέριος, ?μένα μου τ? ?φεραν τώρα, μόλις
?βγ?κα ?π? τ?ν ?κκλησίαν.
Κα? ?νθε?ς τ?ν χε?ρα ?σω το? φακέλλου ?ξήγαγε διπλωμένον χαρτίον.
– Τ? γράμμα ε?ναι πρ?ς ?μέ, προσέθηκεν, ?λλ? σ? ?ποβλέπει.
– ?μένα; ?μένα; ?πανελάμβανεν ?κπληκτος ? γρα?α.
? παπα-Δημήτρης ?ξεδίπλωσεν τ? χαρτίον.
– Ε?δεν ? θε?ς τ?ν πόνον σου κα? σο? στέλνει μικρ?ν βοήθειαν, ε?πεν ? ?γαθ?ς ?ερεύς. ?
γυιός σου σο? γράφει ?π? τ?ν ?μερικήν.
– ?π? τηνΑμέρικα; ? Γιάννης! ? Γιάννης μ? θυμήθηκεν; ?νέκραξεν περιχαρής, ποιο?σα
τ? σημε?ον το? Σταυρο? ? γρα?α.
Κα? ε?τα προσέθηκε:
– Δόξα σοι, ? Θεός!
? ?ερε?ς ?βαλε τ? γυαλιά του κα? ?δοκίμασε ν? ?ναγνώση:
– Ε?ναι κακογραμμένα ?πανέλαβε, κ? ?γ? δυσκολεύομαι ν? διαβάζω α?τ?ς τ?ς τζίφρες
πο? ?βγαλαν τώρα, ?λλ? θ? προσπαθήσωμεν ν? βγάλωμεν νόημα.
Κα? ?ρχισε μετ? δυσκολίας, κα? σκοντάπτων συχνά, ν? ?ναγινώσκη:
«Παπα-Δημήτρη, τ? χέρι σου φιλ?. Πρ?τον ?ρωτ? δι? τ? α?σιον, κ.τ.λ., κ.τ.λ. ?γ? λείπω
πολλ? χρόνια κα? δ?ν ?ξεύρω α?το? τ? γίνονται, ο?τε ?ν ζο?ν ? ?πέθαναν. Ε?μαι ε?ς
μακριν?ν μέρος, πολ? βαθι? ε?ς τ?ν Παναμ?, κα? δ?ν ?χω καμμία συγκοινωνίαν μ?
?λλους πατρι?τες πο? ε?ρίσκονται ε?ς τ?ν ?μερικήν. Πρ? τρι?ν χρόνων ?ντάμωσα τ?ν
(δε?να) κα? τ?ν (δε?να), ?λλ? κα? α?το? ?λειπαν χρόνους πολλούς, κα? δ?ν ?ξευραν τί
γίνεται ε?ς τ? σπίτι μας.
»??ν ζ? ? πατέρας ? ? μητέρα μου, ε?πέ τους ν? μ? συγχωρήσουν, διότι δι? καλ? πάντα
πασχίζει ? ?νθρωπος, κα? ε?ς κακ? πολλ?ς φορ?ς βγαίνει. ?γ? ?ρρώστησα δυ? φορ?ς
?π? κακ?ς ?σθένειες το? τόπου ?δ?, κα? ?καμα πολ?ν καιρ?ν ε?ς τ? σπιτάλια. Τ? ?,τι
ε?χα κα? δ?ν ε?χα ?π?γαν ε?ς τ?ν ?σθένειαν κα? μόλις ?γλύτωσα τ?ν ζωήν μου. Ε?χα
?πανδρευθε? πρ? δέκα χρόνων, κατ? τ?ν συνήθειαν το? τόπου ?δ?, ?λλ? τώρα ε?μαι
?πόχηρος, κα? ?λλο καλύτερον δ?ν ζητ? παρ? τ? ν? πιάσω ?λίγα χρήματα ν? ?λθω ε?ς
τ?ν πατρίδα, ?ν προφθάσω το?ς γονε?ς μου ν? μ? ε?λογήσουν. Κα? ν? μ?ν ?χουν
παράπονο ε?ς ?μέ, διότι ?τσι θέλει ? Θεός, κα? δ?ν ?μπορο?με ν? π?με κόντρα. Κα? ν? μ?
βαρυγνωμο?ν, διότι ?ν δ?ν ε?ναι θέλημα Θεο?, δ?ν ?μπορε? ?νθρωπος ν? προκόψ?.
»Σο? στέλνω ?δ? ?σωκλείστως ?να συνάλλαγμα ?π? ?νόματί σου, ν? ?πογράψ?ς ?
?γιωσύνη σου, κα? ν? φροντίσουν ν? τ? ?ξαργυρώσουν ? πατέρας ? ? μητέρα ??ν ζο?ν.
Κα? ?ν, ? μ? γένοιτο, ε?ναι ?ποθαμένοι, ν? τ? ?ξαργυρώσ?ς ? ?γιωσύνη σου, ν? δώσ?ς
ε?ς κανένα ?δελφόν μου, ??ν ε?ναι α?το?, ? ε?ς καν?ν ?νίψι μου κα? ε?ς ?λλα πτωχά. Κα?
ν? κρατήσ?ς κα? ? ?γιωσύνη σου, ??ν ο? γονε?ς μου ε?ναι ?ποθαμένοι, ?ν μέρος το?
ποσο? α?το? δι? τ? σαρανταλείτουργα…».
Πολλ? ?λεγεν ? ?πιστολ? α?τη κα? ?ν σπουδα?ον παρέλειπε. Δ?ν ?νέφερε τ? ποσ?ν τ?ν
χρημάτων, δι? ?σα ?το ? συναλλαγματική. ? παπα-Δημήτρης παρατηρήσας τ? πρ?γμα,
?ξέφερε τ?ν ε?κασίαν, ?τι ? γράψας τ?ν ?πιστολήν, λησμονήσας, νομίζων ?τι ε?χεν ?ρίσει
τ? ποσ?ν τ?ν χρημάτων παραπάνω, ?νόμισε περιττ?ν ν? τ? ?παναλάβ? παρακατι?ν, δι?
? κα? ?λεγε «το? ποσο? α?το?».
?ν τούτοις ?φατος ?το ? χαρ? τ?ς ?χτίτσας, λαβούσης μετ? τόσα ?τη ε?δήσεις περ? το?
υ?ο? της. ?ς ?π? τέφραν κοιμώμενος ?π? τόσων ?τ?ν, ? σπινθ?ρ τ?ς μητρικ?ς στοργ?ς
?νέθορεν ?κ τ?ν σπλάγχνων ε?ς τ? πρόσωπόν της κα? ? γεροντική, ρικνή, κα?
?ρρυτιδωμένη ?ψις της ?γλαΐσθη μ? ?κτίνα νεότητος κα? καλλον?ς.
Τ? δυ? παιδία, ?ν κα? δ?ν ?νόουν περ? τίνος ?πρόκεττο, ?δόντα τ?ν χαρ?ν τ?ς μάμμης
των, ?ρχισαν ν? χοροπηδ?σι.
*
? κ?ρ Μαργαρίτης δ?ν ?το ?δίως προεξοφλητής, ? τοκιστ?ς, ? ?μπορος? ?το ?λα α?τ?
?μο?. ?να φόρον ?πιτηδεύματος ?πλήρωνεν, ?λλ? ?καμνε τρε?ς τέχνας.
? γρα?α ?χτίτσα, ε?ς φοβερ?ν διατελο?σα ?νδειαν, ?λαβε τ? παρ? το? υ?ο? της
?ποσταλ?ν γραμμάτιον, ?φ? ο? ?φαίνοντο γράμματα κόκκινα κα? μα?ρα, ?λλα ?ντυπα
κα? ?λλα χειρόγραφα, ?ξ ?ν δ?ν ?νόει τίποτε ο?τε ? γηραι?ς ?φημέριος ο?τε α?τή, κα?
μετέβη ε?ς τ? μαγαζ? το? κ?ρ Μαργαρίτη.
? κ?ρ Μαργαρίτης ?ρρόφησε δραγμίδα ταμβάκου, ?τίναξε τ?ν βράκαν του, ?φ? ?ς ?πιπτε
πάντοτε μέρος ταμβάκου, κατεβίβασε μέχρι τ?ν ?φρύων τ?ν σκούφιαν του, ?βαλε τ?
γυαλιά του, κα? ?ρχισε ν? ?ξετάζ? δι? μακρ?ν τ? γραμμάτιον.
– ?ρχεται ?π? τ?ν ?μέρικα; ε?πε. Σ? ?θυμήθηκε, βλέπω, ? γυιός σου. Μπράβο, χαίρομαι.
Ε?τα ?πανέλαβεν:
– ?χει τ?ν ?ριθμ?ν 10, ?λλ? δ?ν ξέρουμε τί ε?δους μονέδα ν? ε?ναι, δέκα σελλίνια, δέκα
ρούπιες, δέκα κολωνάτα ? δέκα…
Διεκόπη. Παρ? ?λίγον θ? ?λεγε «δέκα λίρες».
– Ν? φωνάξουμε τ? δάσκαλο, ?μορμύρισεν ? κ?ρ Μαργαρίτης, ?σως ?κε?νος ξεύρη ν? τ?
διαβάσ?. Τί γλ?σσα ν? ε?ναι τάχα;
? ?λληνοδιδάσκαλος, ?στις ?κάθητο βλέπων το?ς παίζοντας τ? κιάμο ε?ς παράπλευρον
καφενε?ον, παρακληθε?ς μετέβη ε?ς τ? μαγαζ? το? κ?ρ Μαργαρίτη. Ε?σ?λθεν, ?ρθός,
δύσκαμπτος, ?λαβε τ? γραμμάτιον, παρεκάλεσε τ?ν κ?ρ Μαργαρίτη ν? τ?ν δανείσ? τ?
γυαλιά του, κα? ?ρχισε ν? συλλαβίζ? το?ς Λατινικο?ς χαρακτ?ρας:
– Πρέπει ν? ε?ναι ?γγλικά, ε?πεν, ?κτ?ς ?ν ε?ναι γερμανικά. ?π? πο? ?ρχεται α?τ? τ?
δελτάριον;
– ?π? τ?ν ?μέρικα, κ?ρ δάσκαλε, ε?πεν ? θεια-?χτίτσα.
– ?π? τ?ν ?μερικήν; τότε θ? ε?ναι ?γγλικόν.
Κα? τα?τα λέγων προσεπάθει ν? συλλαβίσ? τ?ς λέξεις ten pounds sterling, ?ς ?φερε
χειρογράφους ? ?πιταγή.
Sterling, ε?πε? sterling θ? σημαίν? τάλληρον, πιστεύω. ? λέξις φαίνεται ν? ε?ναι τ?ς
α?τ?ς ?τυμολογίας, ?πεφάνθη δογματικ?ς.
Κα? ?πέστρεψε τ? γραμμάτιον ε?ς χε?ρας το? κ?ρ Μαργαρίτη.
– Α?τ? θ? ε?ναι, ε?πε, κα? ?πειδ? ?πάρχει ?π? τ?ς κεφαλ?ς ? ?ριθμ?ς 10, θ? ε?ναι χωρ?ς
?λλο γραμμάτιον δι? δέκα τάλληρα. Τ? κάτω-κάτω, ?φείλω ν? σ?ς ε?πω ?τι δ?ν γνωρίζω
?π? χρηματιστικά. Ε?ς ?λλα ?με?ς ?σχολούμεθα, ο? ?νθρωποι τ?ν γραμμάτων.
Κα? το?το ε?πών, ?πειδ? ?σθάνθη ψ?χος ε?ς τ? κατάψυχρον κα? πλακόστρωτον
μαγαζε?ον το? κ?ρ Μαργαρίτη, ?πέστρεψεν ε?ς τ? καφενε?ον, ?να θερμανθ?.
*
? κ?ρ Μαργαρίτης ε?χεν ?ρχίσει ν? τρίβ? τ? χε?ρας, κα? ?φαίνετο σκεπτόμενος.
– Τώρα, τί τ? θέλεις, ε?πε στραφε?ς πρ?ς τ?ν γραίαν, ο? καιρο? ε?ναι δύσκολοι, μεγάλα
κεσάτια. Ν? τ? πάρω, ν? σο? τ? ?ξαργυρώσω, ξέρω π?ς ε?ναι σίγουρος ? παράς μου,
ξέρω ?ν δ?ν ε?ναι κα? ψεύτικο; ?π? κε? κάτω, ?π? τ?ν χαμένο κόσμον, περιμένεις
?λήθεια; ?λες ο? ψευτιές, ο? καλπουζανι?ς ?π? κε? μ?ς ?ρχονται. Γυρίζουν τόσα χρόνια,
ο? σουρτούκηδες (μ? συγχωρε?ς, δ?ν λέγω τ? γυιό σου) ?κε? πο? ψένει ? ?λιος τ? ψωμί, κα?
δ?ν νοιάζονται ν? στείλουν ?ναν παρ?, ?να σωστ?ν παρ?, μονάχα στέλνουν
παλιόχαρτα.
?φερε δυ? βόλτες περ? τ? τεράστιον λογιστήριόν του, κα? ?πανέλαβε:
– Κα? δ?ν ε?ναι μικρ? πρ?γμα α?τό, ν? σ? χαρ?, ε?ναι δέκα τάλλαρα! Ν? ε?χα δέκα
τάλλαρα ?γώ, παντρευόμουνα.
Ε?τα ?ξηκολούθησε:
– Μ? τί ν? σο? π?, σ? λυπο?μαι, πο? ε?σαι καλ? γυναίκα, κ? ?χεις κ? ?κε?να τ? ?ρφανά.
Ν? κρατήσω ?γ? ?νάμισυ τάλλαρο δι? το?ς κινδύνους πο? τρέχω κα? γι? τ? ?χτώμισυ
πλια… Κα? γι? νά ?μαστε σίγουροι, μ? γυρεύ?ς κολων?τα, ν? σο? δώσω πεντόφραγκα,
γι? ν? ?μαστε μέσα. ?χτώμισυ πεντόφραγκα λοιπόν… ?! ξέχασα!…
Το?ναντίον, δ?ν ε?χε ξεχάσει? ?π? ?ρχ?ς τ?ς συνεντεύξεως α?τ? ?σκέπτετο.
– ? συχωρεμένος ? Μιχαλι?ς κάτι ?κανε ν? μο? δίν?, δ?ν θυμο?μαι τώρα…
Κα? ?πέστρεψεν ε?ς τ? λογιστήριόν του:
– Μ? κ? ?κε?νος ? τελμπεντέρης ? γαμπρός σου, μο? ?φαγε δυ? τάλλαρα θαρρ?.
Κα? ?πλίσθη μ? τ? πελώριον κατάστιχόν του:
– Ε?ναι δίκιο ν? τ? κρατήσω… ?σένα, ?σα σου δώσω, θ? σο? φανο?ν χάρισμα.
?νοιξε τ? κατάστιχον.
Α? κατάπυκνοι κα? μαυροβολο?σαι σελίδες το? κατάστιχου τούτου ?μοίαζον μ? πίονας
?γρούς, μ? γ?ν ?γαθήν. ?,τι ?σπειρέ τις ?ν α?τ?, ?καρποφόρει πολλαπλασίως.
?το ?ς ν? ?κοπτέ τις τ? φύλλα το? δενδρυλλίου, ?κάστοτε ?τε ?γίνετο ?ξόφλησις
κονδυλίου τινός, ?λλ? ? ρίζα ?μενεν ?π? τ?ν γ?ν, μέλλουσα κα? πάλιν ν? ?ναβλαστήσ?.
? κ?ρ Μαργαρίτης ε?ρε παρευθ?ς το?ς δυ? λογαριασμούς.
– ?ννι? κα? δεκαπέντε μο? χρωστο?σε ? μακαρίτης ? ?ντρας σου, ε?πε? κα? δυ? τάλλαρα
δανεικ? κα? ?γύριστα το? γαμπρο? σου γίνονται…
Κα? λαβ?ν κάλαμον ?ρχισε ν? ?κτελ? τ?ν πρόσθεσιν πρ?τον κα? τ?ν ?ναγωγ?ν τ?ν
ταλλήρων ε?ς δραχμάς, ε?τα τ?ν ?φαίρεσιν ?π? το? ποσο? τ?ν δέκα γαλλικ?ν
ταλλήρων.
– Κάνει ν? σο? δίνω… ?ρχισε ν? λέγ? ? κ?ρ Μαργαρίτης.
Τ? στιγμ? ?κείνη ε?σ?λθε νέον πρόσωπον.
*
?το ?μπορος Συριανός, παρεπιδημ?ν δι? ?ποθέσεις ε?ς τ?ν μικρ?ν ν?σον.
?μα ε?σελθ?ν διηυθύνθη μετ? μεγίστης ?λευθερίας κα? θάρρους ε?ς τ? λογιστήριον,
?που ?στατο ? κ?ρ Μαργαρίτης.
– Τί ?χουμε, κ?ρ Μαργαρίτη;… Τ? ε?ν? α?τό; ε?πεν ?δ?ν πρόχειρον ?π? το? λογιστηρίου τ?
γραμμάτιον τ?ς πτωχ?ς χήρας.
Κα? λαβ?ν το?το ε?ς χε?ρας:
– Συναλλαγματικ? δι? δέκα ?γγλικ?ς λίρας ?π? τ?ν ?μερικήν, ε?πε καθαρ? τ? φων?.
Πο? ε?ρέθη ?δ?; Κάμνεις κα? τέτοιες δουλειές, κ?ρ Μαργαρίτη;
– Γι? δέκα λίρες! ?πανέλαβεν α?θορμήτως ? θεια-?χτίτσα ?κούσασα ε?κριν?ς τ?ν λέξιν.
– Ναί, δι? δέκα ?γγλικ?ς λίρας, ε?πε κα? πάλιν στραφε?ς πρ?ς α?τ?ν ? ?ρμουπολίτης.
Μήπως ε?ναι δικό σου;
– Μάλιστα.
? Θεία-?χτίτσα, ?ν καταφάσει, ?λεγε πάντοτε «ναί», ?λλ? ν?ν ?μπορε? κα? α?τ? π?ς
ε?πε «μάλιστα», κα? πο? ε?ρε τ?ν λέξιν ταύτην.
– Γι? δέκα ναπολεόνια θ? ε?ναι ?σως, ε?πε δάκνων τ? χείλη ? κ?ρ Μαργαρίτης.
– Σο? λέγω δι? δέκα ?γγλικ?ς λίρας, ?πανέλαβε κα? α?θις ? Συριαν?ς ?μπορος. Παίρνεις
?π? λόγια;
Κα? ?ρριψε δεύτερον μακρ?ν βλέμμα ?π? το? γραμματίου:
– Ε?ναι σίγουρος παρ?ς, ?ρζάν-κοντάν, σο? λέγω. Θ? τ? ?ξοφλήσ?ς, ? τ? ?ξοφλ?
?μέσως;
Κα? ?καμε κίνημα ν? ?ξαγάγ? τ? χρηματοφυλάκιόν του.
– Μπορε? ν? τ? πάρ? κανε?ς γι? ?ννέα λίρες… γαλλικές, ε?πε διστάζων ? κ?ρ Μαργαρίτης.
– Γαλλικές; Τ? παίρνω ?γ? δι? ?ννι? ?γγλικές.
Κα? στρέψας ?πισθεν τ? φύλλον το? χάρτου, ε?δε τ?ν ?πογραφ?ν ?ν ε?χε βάλει ? ?γαθ?ς
?ερεύς, παρέλαβεν α?τ?ν μ? τ? ?νομα φερόμενον ?ν τ? κειμέν?, κα? τ?ν ε?ρε σύμφωνον.
Κα? ?νοίξας τ? χρηματοφυλάκιον ?μέτρησεν ε?ς τ?ν χε?ρα τ?ς θεια-?χτίτσας κα? πρ?
τ?ν ?κθάμβων ?φθαλμ?ν α?τ?ς ?ννέα στιλπνοτάτας ?γγλικ?ς λίρας.
*
Κα? ?δο? διατ? ? πτωχ? γρα?α ?φόρει τ? ?μέρα τ?ν Χριστουγέννων καινουργ? ?δολην
μανδήλαν, τ? δ? δυ? ?ρφαν? ε?χον καθαρ? ?ποκαμισάκια δι? τ? ?σχν? μέλη των κα?
θερμ?ν ?πόδεσιν δι? το?ς παγωμένους πόδας των.